Dit jaar is voor mijn gevoel definitief een knop om gegaan in hoe we als land Sinterklaas vieren. We weten van ons slavernijverleden en het besef dat er ook nog mensen zijn die er verdriet van hebben, is gelukkig voor velen reden om daarom aanpassingen te doen. Niet alle boeken kiezen dezelfde mate van aanpassen. Wat voor de ene een stap in de goede richting is, blijkt voor de ander echt niet te kunnen.
Ik schaamde me zelf al jaren kapot als mijn Engelse familieleden foto’s van onze Pieten op Facebook langs zagen komen en me vroegen waar we in hemelsnaam mee bezig waren. Ik kreeg het naar hen en mezelf niet uitgelegd. Net als waarom onze koning en koningin rondrijden in een gouden koets met zwarte slaven erop. Schiet mij maar lek.
Toen ik zes jaar geleden als moeder voor het eerst Sinterklaas vierde, vermeed ik zoveel mogelijk de afbeelding van Pieten. Ik zong Lieve Piet in plaats van Zwarte Piet en schminkte mijn kleintje met haar pietenmuts alleen met wat roetvegen gemaakt door een geblakerde kurk. Ik las geen teksten over straf krijgen als je niet braaf was geweest. Vermeed zoveel roe en gard. En vond toen al dat de pakjesboot met Pieten in ‘Sinterklaas’ van Charlotte Dematons wel erg veel weg had van een slavenschip. Dat boek sloeg ik dus over. En Dematons liet het later zelf uit de winkels terughalen. Maar als ik terugkijk naar de foto’s van onze Sinterklaasvieringen stond er nog steeds een Piet met oorbellen, dikke lippen, kroeshaar en een zwart gezicht op de zak waar de cadeautjes in zaten (misschien ook even spieken op je oude jutezak) en ook in de boekjes die ik aan Simcha voorlas kwam Piet regelmatig als een Moorse page voor.
Toen ik dit jaar verheugd m’n geliefde Sinterklaasboeken uit de Sintdoos van de vliering haalde, dacht ik bij een aantal toch; nee, nu kan dit niet meer. Het mooie door Freddie Langeler geïllustreerde Sinterklaas Kapoentje en Simcha’s geliefde meezingboek Sinterklaasje bonne bonne bonne met tekeningen van Rie Cramer zijn door de afbeelding van Zwarte Piet nu eigenlijk echt verleden tijd. De Sinterklaasliedjes zijn in Sinterklaasje, kom maar binnen van Paul Passchier en Thedo Keizer op geweldige wijze geupdate. Ik zou er graag uit zingen maar Simcha vindt de tekeningen lang niet zo mooi als in het boek van Rie Cramer. Ik snap het wel de vellen papier zijn erg wit en ademen geen sfeer van maneschijn en wind die waait door de bomen. Er staan wel alleen maar roetveegpietjes in. Maar Simcha ziet niet eens wanneer Piet zwart is afgebeeld of met roetvegen. Zij lijkt vooral te letten op de sfeer van het boek. Of het verhaal haar aanspreekt. En of de tekeningen mooi zijn. Een van Simcha’s liefste boeken is nog steeds Zwarte Piet in zeven dagen. Een boek dat helemaal op rijm is geschreven en waarin een klein Pietje een Pietenopleiding volgt. Het stimuleert enorm het pietenspel thuis. Er worden pepernoten gebakken, cadeautjes ingepakt, daken beklommen, alles wat een Piet moet kunnen. Maar de illustraties van Wendy Panders zouden toch aangepast moeten worden, net als de titel. Als de dikke lippen zouden worden verwijderd zou het wat mij betreft niet eens bezwaarlijk zijn dat alle Pieten donker blijven omdat ze verder niet als stereotype zijn afgebeeld. Maar het boek wemelt dus van als de Jip en Janneke tekeningen afgebeelde Pieten en is dus voor velen een no go. Ik zal het Simcha niet verbieden om te lezen maar ik zou het nu niet meer kopen.
Onze liefste Sintboeken voor de kleintjes:
–Zie de maan schijnt door de bomen van Mies van Hout. Een vosje loopt door het bos en ziet Sinterklaas aankomen. Hij vertelt zijn vriendjes wat hij heeft gezien. Met elkaar doen ze ook een mijter en Pietenmutsen op, bakken pepernoten maken cadeautjes voor elkaar om zo samen het Sinterklaasfeest te vieren. Als Sint en Piet horen hoe hard er wordt gezongen, krijgen de dieren van hen ook een cadeau. Het is prachtig geïllustreerd, ontroerend zelfs. En het legt heel mooi en subtiel het feest uit door de ogen van de dieren. Ook voor een ouder kind dat eraan toe is, kan het gebruikt worden om te laten zien hoe we Sint meehelpen bij het creëren van een feestje. Er staan enkel liedjes in afgedrukt die passen in het verhaal. Als ouder kan je er dus heerlijk je eigen woorden aan geven. De figuren in het boekje krijgen bij ons thuis iedere Sinterklaas een prominente plaats op de seizoenstafel. Inclusief zelfgemaakte kleine pietenmutsen en mijtertjes. We gebruiken het boek op pakjesavond en bij het schoentje zetten om flink uit te zingen. Dit boek is onze absolute favoriet. Zeker nu ze de nieuwe uitgave van 2019 hebben aangepast aan de veranderde inzichten en aan de hardhandige liefde van de kleintjes. Want hoera hoera het boek is nu ook van dik karton!
– O kom er eens kijken van Catharina Fredriks en Ietje Rijnsburger. ‘Aan de nachtblauwe hemel staan de sterren, staat de maan. En de maan schijnt en schittert in de ogen van een kleine donkere das. En de maan schijnt en glittert in de goudglans van een kleine gele jas…’ In dit boek ruikt een kleine das iets zoets en kruidigs en vindt een spoor van kruidnootjes in het bolderbos. Al smikkelend komt hij bij een donkere jongen terecht met een gaatje in zijn zak. Das lust wel meer van die nootjes. Maar hoe komt hij eraan? Hij sleept een schoen naar zijn dassenburcht. Maar wat moet daar allemaal in? Bij deze doe ik een vurige oproep aan uitgeverij Ploegsma om dit boek opnieuw uit te brengen. Ieder jaar lenen wij het van de bibliotheek en lezen het voor bij het schoen zetten of op Pakjesavond waarna we net als das alle ingrediënten gaan zoeken nodig voor de komst van Sinterklaas. Een schoen, een wortel en een afbeelding van de man met een witte baard en een rode jas. Het is prachtig beeldend geschreven, heel poëtisch met veel herhalingen. Bij de eerste zinnen ben ik al verkocht: ‘Het is stil, het is koud en kil in het bolderbos. Dan ritselt er wat, snuffelt er wat. Een jonge das steekt zijn neus de winterlucht in. Het is een kleine das die iets anders ruikt dan dorre blaadjes en winterkoude takken. Hij ruikt iets zoets…iets kruidigs.´De tekeningen van Ietje Rijnsburger zijn werkelijk prachtig. Piet is echter nog geen roetveegpiet en dus zal voor velen dit boek niet kunnen. Omdat de Piet die zijn nootjes verliest vanuit de verte in beeld is gebracht in een donker bos of schemerige woonkamer en zijn gezicht daardoor niet goed te zien is, kan ik ermee leven. Mijn man Peter denkt daar anders over. Voor hem vanaf nu gewoon geen enkele donkere Piet meer. Misschien hou ik nog teveel van dit boek. Er zouden enkele prenten weggelaten kunnen worden mochten ze dit boek opnieuw gaan uitgeven en dan zou het verhaal overeind blijven. Het is een prachtig sferisch boek dat ook mooi in huis of in de klas op de jaartafel kan worden uitgebeeld met een das en een schoen met een wortel en een prent van een man met een witte baard en een rode jas. Als Sint en Piet zijn langs geweest kunnen dan ook bij de das ineens kruidnootjes in de schoen zijn gedaan. Magisch.
– Nijntje zet haar schoen is een geweldig betaalbaar eerste Sintboekje voor de allerkleinsten waar geen afbeelding van Piet in voorkomt en gezongen wordt over Lieve Piet. Eigenlijk zijn het twee boekjes in één want het is een omdraaiboek. Van karton en met de aansprekende kleuren en tekeningen van Dick Bruna. Aan de ene kant staan leuke Sinterklaasliedjes en de andere kant is een echt Nijntje verhaaltje. Nijntje zet haar schoentje, gaat slapen en hoopt dat er door Sint wat in is gedaan. Misschien een spoiler maar ze krijgt een trein. Norah vraagt om dit boek door stralend ‘toettoet’ te roepen. Volgens mij hebben treinen dat geluid nooit gemaakt maar vragen om het boekje doet ze veelvuldig. En het is deze Sinterklaas wel erg toepasselijk vanwege het irritante geintje van Malle Pietje en de opmerkelijke aankomst in ons land van de Sint per stoomtrein. Dus we vergeven het haar maar.
– Ook in de nieuwe en hele betaalbare dikke jubileum editie van Jip en Janneke waarin al hun verhalen zijn gebundeld en die Norah voor haar eerste verjaardag kreeg, staan de heerlijke Sinterklaasverhalen. Dit keer is voor het eerst het woordje Zwarte bij Piet overal verwijderd en ook de tekening van de Zwarte Piet in het originele boek is vervangen door een tekening van speelgoed. Geweldig. Onze absolute favoriet is die waarin Jip niks tegen Sinterklaas durft te zeggen. En Simcha wil telkens het verhaal van Jip die water neerzet voor het paard, maar ruzie krijgt met Janneke die zegt dat het paard daar nooit bij kan komen vanaf het dak. Lachend zegt Simcha dan dat we nu helemaal geen water meer neer hoeven te zetten. Vanwege Ozosnel en zijn koudwatervrees. Er is ook een speciale editie Jip en Janneke Sinterklaas komt! waar alleen de Sinterklaas verhalen van Jip en Janneke in zijn gebundeld. Scheelt zoeken in het dikke boek en staat leuk als je de Sintboeken mooi wilt uitstallen. Leuk cadeautje om te vragen voor in de schoen, of de dikkerd voor in de zak!
De liefste Sintboeken voor de groteren:
–Boer Boris Een paard voor Sinterklaas van Ted van Lieshout en Philip Hopman staat steevast op de ontbijttafel en lezen we elke dag. Simcha kreeg het boek van Sint in haar schoen. Er zijn problemen met het paard van Sint en Boer Boris probeert hem met zijn eigen paard Knol uit de brand te helpen. Een typisch Boer Boris boek op rijm wat extra leuk is nu in de Sinterklaastijd. We moeten keihard lachen om de heldenrol van koe Clara die het dak op wordt gehesen om Knol van z’n hoogtevrees af te helpen en op de laatste bladzijde heel onopvallend met twee Pieten op z’n rug op het dak loopt. Deze Pieten zijn in de nacht niet definieerbaar en zouden dus van alles kunnen zijn. Zo’n boek wat bij elke keer lezen leuker wordt.
– Super Sint van Maranke Rinck en Martijn van der Linden is een nieuwe geliefde van Simcha. Piet komt er helemaal niet in voor. De verhalen die we kennen over Sinterklaas als beschermer van kinderen, vissers en van geliefden worden hierin op een hele leuke manier verteld als de daden van een superheld. We zien Sinterklaas met zijn staf en wapperende mantel door de lucht vliegen waarin de gelijkenis met Noorse god Wodan wordt getrokken. Alles met een flinke dosis humor en zonder uitleggerig te worden, zoals het wat mij betreft net teveel gebeurt in Het Gouden Boekje Het verhaal van Sinterklaas. Een leuke manier om iets te leren over de oorsprong van en de mythen rondom Sinterklaas zonder de magie van het feest door te prikken. Zowel leuk voor de hardzingende schoenzetters als de rijmende surprisemakers.
Het boek Sinterklaas? Wie is dat eigenlijk van Charlotte Bellière en Ian De Haes suggereert misschien ook te gaan over de oorsprong van Sinterklaas en voor de wat groteren te zijn maar het is een lief prentenboek over een jongetje dat regelmatig kattenkwaad uithaalt en er dus vanuit gaat dat hij wel niks zal krijgen. Maar Sint wijst hem op alle lieve dingen die hij ook doet. Heel fijn boek voor kinderen die nog al veel spanning hebben of ze wel wat zullen krijgen en of ze wel lief zijn geweest zoals ik jarenlang met Simcha heb gehad. Dan was dit boek voorlezen perfect geweest. Nu is ze er net een tikkie te groot voor en moet het even op deze fase van Norah wachten. De Pieten die erin voorkomen zijn donker maar zeker roetveeg en hebben een spitse cartooneske neus. Afwijkend dus van het stereotype dat we kennen.
Wat wel weer aansluit op de fase waar ze nu in zit is De kleren van Sinterklaas van een van onze lievelingsauteurs Paul Biegel en de lieve tekeningen van Sanne te Loo. Over een meisje dat een koffer met de kleren van de Sint op de logeerkamer heeft zien staan en ervan overtuigd is dat hij komt logeren. Op school geloven ze er niks van. Het wel of niet iets delen op school en de angst om niet geloofd te worden of iets te horen van een ander en niet weten of je dat moet geloven, past nu heel erg. Zeker nu sommigen zeggen dat Sint niet bestaat. Heel verwarrend allemaal. Moet je geloven of niet? Daarin is dit boek een heerlijke uitkomst. Beiden kunnen erin lezen wat zij geloven. Er komt een enkele prent in voor met Pieten aan het begin van het boek. Een beetje sferische prent die geen rol speelt in het verhaal. Hierbij zie je de Pieten vanuit de verte tijdens de optocht. Ze hebben geen oorbellen, kroeshaar of dikke lippen. Ook geen onderdanige rol. Sint draagt zijn staf zelf. Maar donker zijn ze wel. Of dit door roetvegen is of niet is moeilijk te zien. Wel fijn vind ik dat er ook kinderen met andere etnische afkomst in voorkomen. Al heeft een van de kinderen in een van de tekeningen een zwart geschminkt gezicht. Als je thuis een duidelijke keuze wilt maken in geen enkel zwart meer, dan kan ook dit mooie boek dus niet meer.
-Heerlijk om voor te lezen voor het slapen gaan is Het paard van Sinterklaas van Tamara Bos over de Chinese Winky die geen paard mag maar hem besluit te vragen aan Sinterklaas. Na het lezen is het heerlijk om de film samen te kijken bij Zappbios op NPOstart. En kan je er geen genoeg van krijgen is er ook het vervolg Waar is het paard van Sinterklaas. En ook deze is verfilmd en te kijken bij NPOstart. Eerst samen pepernoten bakken. Maken jullie er als ‘de wind waait door de bomen’ een gezellige filmmiddag van. In het boek staat een enkele afbeelding van een decoratie in een warenhuis van een stereotype Piet die er in een nieuwe uitgave hopelijk wordt uitgehaald. In hoeverre de film nog kan ga ik dit weekend eens even rustig met Simcha bekijken. Haar valt het eerlijk gezegd allemaal niet op. Voor haar hebben Pieten net als alle andere mensen allemaal verschillende huidskleuren. Bij een blanke huid zie je de roetveeg beter zitten dan bij de donkere. Ik denk dat de kinderen in hun beleving het verste van ons allen zijn.
Wat een fijne boekentips, dank! Vooral die eerste met die dieren lijken me prachtig en precies de juiste sfeer weergeven. En ook wel ‘blij’ met de kritiek op het zo bejubelde Dermaton-platen boek. Hier ook in huis gehaald voor de oudste (8 jaar geleden) en wat me toen vooral (in tweede instantie) stoorde was dat alles zo ingevuld werd door al die platen… het laat niets meer aan de fantasie over… hoe de Sint en de pietjes leven in Spanje, hoe het pietenhuis eruit ziet….nu nog (45 jaar inmiddels 😉) kan ik zo levendig mijn eigen fantasie-beelden ophalen van hoe ik dat zelf had bedacht… kinderen hebben zo weinig nodig om hun verbeelding te laten werken, alleen een paar suggesties…dat vind ik wel jammer van tegenwoordig, alles wordt zó ingevuld met kant-en-klare beelden, pakjesboten die je kunt bezoeken, pietendorpen… laten we hopen dat onze kinderen ook vooral later herineringen hebben, gebaseerd op hun eigen verbeelding . De meeste boeken die je hier bespreekt laten gelukkig nog veel voor eigen fantasie en invulling.
Wat een mooie reactie! Nu ik dit zo lees van jou denk ik dat dit ook de boeken zijn die ik kies als mooiste boeken. Boeken die vooral een sfeer meegeven. Met pepernotengeuren en kou. De focus ligt nu zo op wat kan er eigenlijk nog…dat ik helemaal vergeten was wat me hiervoor altijd zo aansprak en me deed kiezen voor de boeken die ik heb. Dank je dat je dit weer zo inzichtelijk hebt gemaakt! Je hebt helemaal gelijk!!
Dank je wel voor de boekentips. Het zien er prachtige boeken uit.
Mag ik toch een bedenking geven bij de vele commentaren op de zwarte pieten. Ik begrijp dat dit voor sommige mensen pijnlijk kan zijn. Maar toch denk ik dat vooral wij volwassenen hier een probleem van maken. Als kind heb ik zelf nooit de link gelegd tussen een zwarte piet en iemand met een donkere huidskleur. Ook mijn eigen kinderen doen dit niet. Zwarte Piet is zwart door de schoorsteen want hij komt ook helemaal niet uit Afrika, hij komt uit Spanje.
Als kleuterleidster geef ik les in een multiculturele school. In mijn klas heb ik kinderen met verschillende huidskleuren. Ook zij leggen nooit de link tussen Zwarte Piet en de kinderen met een donkere huidskleur. Die link wordt enkel gemaakt door volwassenen en sommige volswassenen dringen deze op aan hun kinderen. En dat vind ik heel erg.
Natuurlijk ook omdat volwassenen de link leggen met het verleden en kinderen de geschiedenis niet kennen. Maar moeten we soms niet eens denken als kinderen. Moeten we niet gewoon leren genieten van de magie en het allemaal niet zo moeilijk maken.
Ik vind het ook jammer dat we door die heisa vele prachtige boeken uit onze eigen kindertijd, onze eigen herinneringen dan niet meer kunnen gebruiken.
Ik hoop dat je dit standpunt ook begrijpt.
Hi Flore, dank je wel voor je reactie. Natuurlijk begrijp ik die goed. En je hebt gelijk, kinderen zien de verschillen vaak niet eens. Roetveegpiet of Zwarte Piet, het valt ze nauwelijks op. Al schmink je ze roze en geef je ze glitterhaar, het blijven voor hen Pieten. Ook een Sinterklaas met een donkere huidskleur blijft Sinterklaas als je hem een mijter, tabberd, staf en witte baard geeft. Wel weet ik van gekleurde vrienden dat ze als kind werden uitgemaakt voor Zwarte Piet. En dat hen dat enorm heeft gekrenkt. Ook nu weer op het voetbalveld wordt de Zwarte Piet ingezet om te discrimineren. En dus moet hij veranderen. En inderdaad, niet voor de kinderen, maar vanwege het potje dat wij groten ervan maken. Ook internationaal gezien is de Piet met dikke lippen, kroeshaar en oorbellen in een belediging voor velen. Onze Hollandse traditie doet ons ook daar geen goed. Ik sta dus vierkant achter de verandering. Maar je hebt gelijk, voor de kinderen is het allemaal prima. Simcha pakt nu toch steeds het meezingboek van Rie Cramer met echt een paar hele zwarte pieten erin. Die ook echt als knecht staan afgebeeld. Maar ze ziet het niet. Dus ik laat het maar. Maar zelf pak ik het boek minder. Ik voel je helemaal, het is vooral iets van de volwassenen. En ik kan me voorstellen dat het zeer doet om van geliefde tradities afscheid te nemen. Net als van een paar geliefde boeken. Maar misschien moet het wel.. Warme groet, Lisa
Het is inderdaad erg als zwarte piet gebruikt wordt als discriminatie. Dat moet inderdaad veranderen.
Nog een boekentip: Luuk en Lotje, het is Sinterklaas, van Ruth Wielockx. Het is een klassiek Sinterklaasverhaal over 2 kleuters die Sinterklaas vieren. Maar op de prenten zien we roetpieten en het woord Zwarte Piet komt niet voor in het verhaal. Het is een heel herkenbaar verhaal voor kleuters.
groetjes en prettig weekend, Flore
Beste Lisa,
Een waardevolle aanvulling is wat mij betreft het boek “Sinterklaasje, kom maar binnen met je Piet. De sinterklaasliedjes van nu.”
Met mooie eigentijdse liedjes, gezongen door een man. Ook fijn voor de afwisseling!
Een boek met cd van Paul Passchier en Thedo Keizer. De liedjes zijn ook via Spotify te luisteren.
Hartelijke groet, Jade
Dank je wel Jade voor je reactie! Ik ken Paul en Thedo persoonlijk! Hun boek en de liedjescd zijn inderdaad heel fijn. Toch zaten ze niet in de keuze van Simcha en heb ik ze daardoor niet in mijn stukje opgenomen. Maar ik overweeg een tweede blog met alle tips van de lezers erin! Daar zal deze zeker bijzitten. Warme groet, Lisa
Dag Lisa, wat fijn dat je deze mooie boeken hebt gevonden. Ik Wil je attenderen op het boekje ‘het wonderbaarlijke leven van Nicolaas’. Daarin staat een Poes ipv Piet. En een eerlijk en ontroerend verhaal voor kinderen die vragen gaan stellen.
Dank voor je reactie Dafne! Simcha is nog een Sinterklaasdromer maar zodra ze begint te ontwaken en bij de wakkeren gaat horen zullen we het zeker gaan lezen. Voor nu schrijf ik mijn blogjes samen met haar. Zij kiest met mij de boeken, we lezen ze samen en dan kiest ze haar favorieten. Ik probeer daar dan een mooi stukkie van te maken. In ons boek Het hele jaarfeesten heb ik een brief geschreven, destijds aan Wolf omdat hij van dromer naar waker dreigde te gaan, die je ook kan voorlezen of waardoor je je kan laten inspireren bij dit mooie overgangsmoment. Zo mooi als de werkelijke wereld net zo mooi blijkt als die in je dromen 😉
Dankjewel voor de boekentips, ik heb er meteen 2 besteld om hier met mijn kinderen van te genieten. Is het je opgevallen dat de playlist van zie de maan schijnt door de bomen niet is aangepast terwijl het boek dat wel is? (Dus nog met knecht ed)
Iemand tipte mij de aangepaste liedjes van Paul Passchier, echt too! Ook in Apple Music te vinden.
Dank voor je reactie! Ik heb van de uitgever begrepen dat de nieuwe versie inderdaad geen cd erbij heeft. De opnames die op Itunes etc nog te beluisteren zijn, komen inderdaad van de eerdere uitgave. Zou te gek zijn als daar ook nieuwe opnames van komen want we zijn erg aan de sfeer van de cd gehecht! Het boek van Paul Passchier en Thedo Keizer met de nieuwe liedjes heeft ook een heel nieuw uiterlijk gekregen. Mooi dat men zo wil mee veranderen. Ik heb ook mede door jouw reactie besloten een tweede blog te schrijven met daarin alle nieuwe lezerstips meegenomen. Warme groet! Lisa
Ah, dankjewel voor de uitleg! Er zat idd geen cd bij het boek. Maar nu snap ik het. Mooi hoe eea langzaam verandert en daarbij toch de kenmerkende sfeer en traditie behouden blijft. Benieuwd naar je volgende blog!
Ik heb het boek van Paul Biegel besteld naar aanleiding van de tip. Helaas staan er wel allemaal donkere pietjes op de eerste pagina. Ondanks het mooie verhaal hoort hij naar mijn mening dus niet in dit lijstje thuis..
Hi Josine, dank voor je reactie. Ik heb naar aanleiding van je bericht nog eens goed gekeken en snap dat je het zo ervaart. Als je kijkt naar de donkere kleur van de Pieten dan heb je gelijk. Voor mijzelf was die enkele pagina met de afbeelding met Pieten erop een twijfelgeval omdat je de Pieten in de verte ziet. Alsof je als kind aan de kant van de kade staat te kijken naar de intocht. Ze hebben geen specifieke trekken, geen kroeshaar, geen dikke lippen, geen oorbellen. Je zou eigenlijk niet goed kunnen zeggen watvoor Pieten het zijn. Het is tenslotte niet van dichtbij en dus is er ruimte voor eigen invulling. De Pieten hebben ook geen onderdanige rol in de afbeelding. Ze zitten in de koets en op de bok. Sint draagt zijn eigen staf. Ik kan daar goed mee leven. Ook in de klas van de hoofdpersoon zitten kinderen met een andere etnische achtergrond. Wat ik belangrijk vind. En mocht je er toch echt moeite mee hebben, wat ik me kan voorstellen, dan kan je die ene prent zonder tekst en zonder rol in het verhaal best dichtplakken. De rest van het mooie boek blijft dan helemaal overeind. Misschien een ideetje? Warme groet, Lisa
Bedankt voor je uitgebreide reactie! Ik twijfelde inderdaad ook om de pagina’s dicht te plakken. Er staan verderop in het boek alleen nog meer donkere pietjes. En een kindje helemaal zwart gesminkt. Ik vind hem daarom niet oke! Ik denk dat we juist in deze tijd duidelijk ergens voor moeten gaan staan. Dus geen zwarte pieten..
Gelukkig komen er steeds meer aangepaste/verantwoorde boeken die wel oké zijn 🙂
Fijne Sinterklaastijd!